De Weesbeek is officieel iets meer dan 18 km lang, waarvan 10,5 km op Kortenbergs grondgebied. Ze ontspringt in het centrum van Erps-Kwerps in een natuurrijk, groen brongebied tussen de Engerstraat en de Kammestraat. De grote straten in het centrum lopen evenwijdig met de beek: de dorpsontwikkeling volgde doorheen de geschiedenis de vorm van de vallei.
De naam Weesbeek is waarschijnlijk afgeleid van ‘weze’, wat weide of hooiland betekent. Dit landgebruik vinden we ook nu nog op vele plaatsen terug in de vallei. Een andere verklaring voor de naam kan afkomstig zijn van ‘wissen’. Dat zijn wilgentakken (ook ‘tenen’ genoemd) van knotwilgen die vroeger onder andere gebruikt werden voor het vlechten van manden. Deze knotwilgen stonden én staan graag in drassige grond en dus ook langs de waterlopen, net als hier bij de Weesbeek.
De beek stroomt in het centrum nog langs de 18e-eeuwse hoeve Schaevenberghof en loopt daarna over in het kasteeldomein Hof ter Bruggen. Het omringde geheel van kasteel en bijbehoren hoeve en kapel, is zeer oud: er wordt al melding van de waterburcht gemaakt in 11e-eeuwse geschriften. Leuk weetje: het kasteel fungeert als “het Rattenkasteel” in het 4e strip van Nero, van de hand van Marc Sleen, en werd ooit verkozen als zijn beste album!
Na het centrum van Erps-Kwerps vloeit de beek aansluitend verder in het uitgestrekte, groene Silsombos. Dit waterrijk natuurgebied diende ooit als “gemeynt” of gemen grond: de dorpsgemeenschap mocht het gebruiken om vee te weiden, hakhout te oogsten en turf te steken.
Met de Weesbeek als centrale ader, bestaat het Silsombos uit drassige graslanden, waar in het late voorjaar duizende orchideeënsoorten bloeien. In de broekbossen – “broek” wijst op moeras, niet op het kledingstuk – voelen daslook, eenbes, speenkruid, bosanemoon, en slanke sleutelbloem zich opperbrest in de buurt van de wel 2 meter hoge reuzenpaardenstarten. Nachtegaal, zanglijster, blauwborst, en tientallen weidebeekjuffers bevolken er de lucht.
Bij het verlaten van het Silsombos duikt de Weesbeek onder de “Stenen Goot”, een aquaduct dat de Molenbeek over de Weesbeek heen tilt en zo een kruising tussen de beide waterlopen mogelijk maakt. Daarna vervolgt ze, haar weg naar Kampenhout en mondt uiteindelijk in de Dijle uit op grondgebied Boortmeerbeek.
De Zuurbeek ontspringt in Erps-Kwerps aan de steenweg Leuven-Brussel, bij het huidige wagenpark van D’Ieteren, in het voormalige gehucht Schoonaarde. Ze stroomt daarna weg van de drukte doorheen de vlakke weiden en akkers. Ze vindt vervolgens letterlijk en figuurlijk haar draai in het Silsombos. De waardevolle laagveenbodem die zich ontwikkelde in een fossiele arm van de oer-Demer, herbergt vandaag een prachtig lappendeken van drassige graslanden en bosjes, waar unieke plant- en diersoorten hun thuis vinden. De Zuurbeek mondt in het noordelijke deel van het bos uit in de Weesbeek.
Deze Molenbeek is bijna 18 km lang waarvan 12 km in Kortenberg. Ze ontspringt nabij het centrum, aan de zuidwestelijke voet van de Eikelenberg, onder de naam 'Aderbeek'. Achter het sportcomplex komt de loop tegenwoordig aan de oppervlakte en vervolgt ze haar weg door het Warandebos. Dit park vormt een groene verbinding tussen de 13e-eeuwse abdijsite en het kasteeldomein de Merode.
Oorspronkelijk was deze laatste de moerassige vallei van de Molenbeek. In de 14e eeuw streek de adellijke familie van Kerstbeke er neer en bouwde een burcht. Doorheen vele eeuwen, huwelijken en verbouwingen kwam het kasteel in handen van de graven de Merode, en was het getransformeerd tot een classisistisch kasteel met Engelse landschapspark. De familietitel promoveerde tot ‘prins’ in 1930, en tot op vandaag wordt het domein bewoond en beheerd door de prins de Merode.
De Molenbeek kronkelt vrij verder, passeert het Wijnegemhof -waar het beekwater de grachten vult- en duikt natuurgebieden Rotte Gaten en aansluitend Molenbeekvallei in. Vlakbij de dorpskern van Meerbeek vind je hier een lappendeken van natte bossen, ruigtes, moerassige graslanden en veenmoerassen. Je ziet er de vele grote bollen maretak opvallend in de boomkruinen groeien. Eeuwenlang werd dit stukje landschap gebruikt door de dorpsgemeenschap. Je kan hier immers nog de oude “rabatten” herkennen: parallelle grachtjes op geringe afstand van mekaar, die voor de afwatering zorgden. De drogere perceeltjes werden vervolgens gebruikt als hooiweide en als hakhoutbos. In het oostelijke deel werd turf gestoken om de kachel mee te branden.
Verderop duikt de Molenbeek onder de steenweg én de spoorweg Brussel-Leuven, met evenwijdig haar aftakking die de getrapte, 20e-eeuwse viskweekvijvers voedt. Vanaf dan vormt de beek enkele kilometers lang de grens tussen de gemeenten Kortenberg (Erps-Kwerps) en Herent (Veltem-Beseim). In dit traject kruist de Molenbeek de Leibeek twee keer via aquaductjes. Ze is er sinds de middeleeuwen opgehoogd met een lange aarden wal. Op die manier wordt genoeg verval gecreeërd om het waterrad in beweging te brengen.
De Molenbeek duikt het het noordelijke deel van het moerassige Silsombos is. Volkslegenden en natuur zijn er onlosmakelijk met elkaar verbonden. Diep verscholen, aan de rand van een scherpe meander van de beek, staat een Mariabeeld onder een eeuwenoude eik te wachten op jouw passage door het Silsombos. Opgelet als de duisternis valt, want volgens de legende lokken vreemde stemmen late bezoekers naar de Molenbeek waar ze verdrinken. Het beeld, “de Zwarte Madam”, waakt over de veiligheid van de wandelaars.
De Molenbeek steekt hierna al snel de grens van Kampenhout over, en zal ze uiteindelijk op grondgebied Boortmeerbeek in de Weesbeek uitmonden.
De Leibeek loopt als een satteliet van de grotere Molenbeek mee door de drassige Molenbeekvallei. Halverwege kruisen ze elkaar en niet veel verder mondt ze uit in de Molenbeek. Zoals haar naam doet vermoeden, werd ze gegraven om (een deel van) de vallei gericht te ontwateren of overtollig water af te leiden naar een plek waar het bruikbaarder was. Zo is mogelijk het zacht glooiende weiland ontstaan tussen beide beken.
De Zoo vormt de grens tussen deelgemeenten Everberg en Meerbeek. Ze ontspringt in het gehucht Kettekenshoek, stroomt grotendeels door Meerbeek en mondt in het gehucht Schoonaarde uit in de grotere Molenbeek.
Deze beek werd voor het eerst vermeld in de beschrijvende tabel van de beken van Everberg van 8 januari 1879 als Sipt. De Siptbeek ontspringt nabij de wijk Achter-den-Berg, letterlijk “achter” of ten zuiden van de Eikelenberg. Ze loopt lange tijd evenwijdig met de noordelijkere Molenbeek en mondt daar uiteindelijk in uit, op de grens van Everberg en Meerbeek. De Siptbeek hoort bij de kortere beken: ze meet 2,7 kilometer. De Ziptstraat en de trage weg ‘Ziptweg’ danken hun naam aan deze beek.
De kleine Silsombeek, centraal in het Silsombos, wordt gevoed door enkele kleine afwateringsgrachtjes ten noorden van Kwerps. Ze stroomt de natte vallei tussen Weesbeek en Zuurbeek door om een kilometer verder in de Weesbeek uit te monden.
Dit korte grachtje ontwatert, samen met enkele anderen, het historische “Elzenbroek”. “Broek” betekent “moeras”, en inderdaad: dit gebied bestaat uit rietlanden, broekbossen en nat hooiland. In deze vochtige, laaggelegen vallei in Meerbeek heerste het gemeen gebruik van het broek: de inwoners hadden het recht op een snede hooi, en op het halen van turf en hakhout. De huidige straat parallel aan de Elzenbroekgracht kreeg dan ook terecht de naam “Broekstraat”.
Het brongebied van de Abdijbeek wordt gevormd door de vijvers van de van oorsprong 13e-eeuwse abdij van Kortenberg. Na wat vroeger de derde en laagste vijver was, werd ze gekanaliseerd om al zeer snel in de grotere, vlakbij stromende Molenbeek uit te monden.
De Tergesselbeek onspringt in het centrum van Meerbeek en begeeft zich al snel richting noorden. Ze loopt achter de kerk en het kerkhof even verderop door, en blijft parallel aan de Zoo stromen. Ten noorden van de bebouwde kom mondt ze uiteindelijk uit in de Zoo, vlak voor de Schoonaardestraat.
De Donau vertrekt aan de abdij van Kortenberg en loopt zo’n 900 meter verder in de de Merode-vijvers aan de Prinsendreef.
De Vloetgroubbe begint op de grens met Bertem en loopt door Meerbeek in de richint gvan Beisem. Ze helpt bij zware regens overstromingen te vermijden door het water mee af te voeren naar de Zoo, waarin ze uitmondt.
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.
Bronnen: Natuurpunt, Erfgoedhuis Kortenberg, Inventaris onroerend erfgoed, Weesbeekwebstek