Water+Land+Schap 2.0 Cowala

Op de Kesterbeek in Zemst worden twee peilmeters geplaatst ter hoogte van de Beekveldstraat en de Kapelstraat, waar we andere maatregelen plannen. Deze peilmeters zijn rechtstreeks verbonden met Waterinfo.be, zodat deze actuele waterstanden voor iedereen digitaal wordt ontsloten. Daarnaast plaatsen we in de gemeente nog grondwatermeters en voorzien we studiebudget voor de opmaak van technische plannen bij de andere maatregelen.

De Afleidingszenne in Zemst behoedt Weerde en Zemst-centrum van overstromingsgevaar. Door haar betonnen, weinig meanderende structuur voert ze water snel weg uit de bebouwde kernen, maar heeft ze helaas weinig landschappelijke waarde. Vaak staan de stuwpoorten van het stuwcomplex van de Afleidingszenne en Zenne open, waardoor de Afleidingszenne voortdurend water afvoert wanneer dat dit in feite niet nodig is. 

Met deze studie willen we laten onderzoeken hoe de stuwen slim kunnen aangestuurd worden om meer water te gaan ophouden in de Afleidingszenne en deze als een groot bufferbekken te laten fungeren. Er kan ook meer water via de natuurlijke Zenne stromen, waardoor er meer infiltratie kan optreden.  Bijkomend onderzoeken de mogelijkheden naar captatiepunten voor land- en tuinbouwers, het afleiden van kwelwater, het vernatuurlijken van de structuur van de waterloop en de mogelijkheid voor gecontroleerde overstromingsgebieden in de valleien te realiseren.

Bij piekdebieten treedt de Kesterbeek in de Beekveldstraat in Zemst uit haar oevers. De inwoners ondervonden al meerdere keren wateroverlast. Ook vindt er opstuwing plaats door een te klein gedimensioneerde leiding tussen de Kesterbeek en de Beekveldstraat.

De oplossing zoeken we in de vertraagde afvoer langs de stroomopwaartse akkers, het creëren van een overstromingsgebied en aanpassing van de duiker. 

Aquafin zal de komende jaren in Zemst 2 van haar KWZI’s in Zemst supprimeren en vervangen door een pompstation. In de plaats daarvan zal KWZI Kesterbeek worden verplaatst en uitgebreid.

Door de opheffing en vervanging door een pompstation komt er interessante ruimte vrij die kan ingezet worden voor infiltratie en buffering. KWZI Kapelstraat ligt naast de overstromingsgevoelige Kesterbeek, pal in agrarisch gebied, op eigendom van gemeente Zemst en wordt geflankeerd door een rietveld. Met deze maatregel beogen we de omzetting en uitbreiding van dit rietveld naar een ecologisch ingerichte overstromingszone, waar overstromend beekwater gecontroleerd in kan gebufferd worden en water kan infiltreren. 

De Weesbeek is een belangrijke groenblauwe ader in het ‘groene vallei’-gebied van Vlaanderen, maar ligt erg geprangd tussen de bebouwing in het centrum van gemeente Boortmeerbeek. Bij intense regenval is daardoor een overstromingsrisico. Voor de gemeente en Natuurpunt Boortmeerbeek is het al enige tijd een prioriteit om de Weesbeek meer ruimte te geven.

Met de Waterlandschapssubsidies zullen 5 percelen aangekocht worden tussen de Bredepleinstraat en de Leuvensesteenweg. Ze zullen zo worden ingericht dat er meer water kan geborgen worden en tegelijk ook de natuurwaarden verhogen.

De Leibeek is een belangrijke beek die het Natura2000-gebied Pikhakendonk dooraderd en uitmondt in de Weesbeek alvorens in de Dijle uit te monden. Op de Leybeek ligt een ingestorte sluis, waarvan vermoed werd dat deze de vroegere karpervijver van water bevoorraadde (de Leybeek is immers getijgevoelig door de getijdenwerking van de Dijle). 

Ondertussen is de karpervijver niet meer in gebruik en is de sluis ingestort. Hierdoor wordt geen water meer gestuwd en wordt waardevol natuurgebied continu ontwaterd. Door deze sluis te herstellen en om te bouwen naar een regelbare stuw, kan er meer water opgehouden en vooral slim gestuurd worden. Naast de gronden van Natuurpunt is nog een landbouwer met melkvee actief, in samenspraak met hem kan het waterpeil worden geregeld, zodat hij geen last van de vernatting ondervindt. Tegelijk kan water snel afgevoerd worden wanneer de landbouwer als Natuurpunt overlast ondervinden.

Door kleinschalige ingrepen kunnen we het landschap weerbaarder maken tegen veranderingen in temperatuur en water én zitten we in op de belangrijke soorten in ons projectgebied (akkervogels, kamsalamander…). De biodiversiteit in kwetsbare natuur kan beschermd worden tegen vermesting en verzuring. Door grondwateraanvulling kan specifieke fauna en flora worden behouden en/of versterkt. Vanuit een integrale landschapsblik vertrekken we vanuit waterbeheermaatregelen rekening houdend met de kansen voor extra habitat voor soorten en/of recreatieve ontsluiten. Volgende realisaties zijn hierbij mogelijk (niet-limitatief): 

• Groenblauwe netwerken en verbindingen tussen natuurkernen uitbouwen door het aanbrengen van kleine landschapselementen zoals houtkanten, bomenrijen …. 
• Doordacht aanplanten van streekeigen houtkanten rekening houdend met de aanwezige/potentiële soorten 
• Houtkanten voorzien nabij landbouwgebieden in functie van verhoging koolstofgehalte 
• Vertraagde waterafvoer door verondiepen grachten, water ophouden in landschapsdepressies,… 
• Drainagegrachten verondiepen, water ophouden in landschapsdepressies om droogte tegen te gaan enzovoort.

In 2016 werd in de Rekelstraat in Zemst een ecologisch bufferbekken ingericht en geopend, als stapsteen tussen verschillende groengebieden. Het bekken wordt aangevuld met regenwater vanuit de omliggende woonwijken, dat van daaruit wordt afgevoerd richting de Zenne. Behalve afvoer, gebeurt er zo goed als niets met dit water. Om onbekende, verder te onderzoeken redenen, lijkt infiltratie niet zo goed te lukken als verwacht. 

In de omgeving liggen veel agrarische gebieden met een aanzienlijke watervraag (zie waterbehoeftekaart PSKW). Met deze maatregel zullen we het buffer in de Rekelstraat slim aansturen met als doel het gebufferde regenwater aan te bieden voor hergebruik door land) en tuinbouwers en/of gemeentelijke dien. We investeren in de ontwikkeling van het stuuralgoritme (incl. communicatie met cloud-omgeving) en de hardware die nodig is om de sturing te realiseren. We kiezen evenwel voor een gecombineerd systeem, waarbij het infiltratiefunctie wordt behouden.

Om in het algemeen vertraagde afvoer, infiltratie en het slim regelen van het waterpeil te bevorderen, zullen er een 5-tal stuwen worden gerealiseerd op Zemst grondgebied. Op basis van beschikbare informatie (bestaande scoringssystemen, expertise binnen de coalitie, terreinkennis, watermodellen, watersysteemkaarten) worden interessante stuwlocaties in kaart gebracht. Op basis van de resultaten zal afgewogen worden hoe de aangelanden best worden gecontacteerd (oproepsysteem, info-avond, pro-actief aanschrijven, rondgang…) om de mogelijkheden voor de plaatsing en beheer van de stuw te bespreken. De Kesterbeek, Laarbeek en Leybeek lijken al beloftevolle zones om op in te zoomen. 

Het doel van deze maatregel is het stroomopwaarts bufferen en laten infiltreren van hemelwater door grachten terug meer watervoerend te maken en slimmer te beheren. Door het achterstallig beheer op de haarvaten van het systeem, zijn private grachten vaak dichtgeslibd en/of dichtgegroeid en wordt er een enorm bufferingspotentieel niet benut. 

Door middel van een gecoördineerd, slim grachtenbeheer worden de haarvaten van het watersysteem meer ingezet. Prioritair hierin is evenwel een goed evenwicht te zoeken tussen water afvoeren (grachten ruimen) en ophouden (stuwen) van water. 

Aangezien de gemeente Zemst al het beheer van de grachten van algemeen belang voor haar rekening neemt, zal de focus van deze maatregel liggen op private grachten en zal waar mogelijk zal gecombineerd worden met houtkantenbeheer.

Zoals gesteld ontbreekt vandaag de dag vergoedingssysteem voor de structurele financiering van beheer van grachten. Een financiële verankering van het Loket Onderhoud Buitengebied kan hier een uitweg bieden. Andere mogelijke te onderzoeken instrumenten kunnen zijn: BO op maat, landschapsfonds of het gemeentelijk subsidiereglement. Het uitwerken van de lange termijnverankering van dit beheer, na afloop van Cowala, is dus ook een onderdeel van deze maatregel.